از دهه 1950 به این سو شکاف میان تصاویر ارایه شده از زنان در مجلات با واقعیت های اجتماعی بیشتر شده است. در طول چند دهه اخیر، سبک کم تحرک زندگی و تغذیه ناسالم زنان سنگین وزن تر شوند و در مقابل مانکن های تبلیغ کننده مدهای جدید هم لاغرتر.
این دوگانگی موجب شده بسیاری از زنان و دختران تصویر ذهنی نامناسبی از بدن خود بیابند. با اینکه مردان هم تا حدی تحت تاثیر مدل های عضلانی و قوی هیکل موجود در مجلات بدن سازی و یا فیلم ها قرار می گیرند، اما تاثیر منفی این تصاویر در زنان و به ویژه دختران نوجوان به مراتب شدیدتر از مردان است.
بدن ایده آل
امروزه بسیاری از زنان و دختران نوجوان به ویژه در جوامع توسعه یافته از بدن خود ناراضی هستند. اصلی ترین دلیل این نارضایتی را باید در تصویر ایده آل (و البته اغراق آمیز و غیر واقعی) موجود در رسانه ها دانست. این رضایتی خود را در قالب اختلالات تغذیه ای و از همه شایع تر، سرخوردگی و احساس اضطراب و افسردگی نشان می دهد.
یک پژوهش انجام یافته در خصوص تاثیر مُد بر ذهن زنان نشان داد حدود 80 درصد از زنانی که مانکن ها را در تلویزیون دیده بودند و همچنین 66 درصد از زنانی که تصویر این مانکن ها را در مجلات مربوط به مد مشاهده کرده بودند به شدت احساس ناخوشایندی در مورد خودشان یافتند.
همچنین میزان عزت نفس زنانی که تصاویر مدل های لاغراندام موجود در این مجلات را دیده بودند به طور محسوسی کاهش یافته بود.
نظریه مقایسه اجتماعی
برخی از دانشمندان از منظر سازوکار «مقایسه اجتماعی» به تشریح ریشه های این پدیده می پردازند. نظریه مقایسه اجتماعی می گوید هر فرد در جامعه، خود را با دیگران مقایسه می کند. اگر در این میان فرد خود را برتر ببیند، احساس هیجانی خوبی خواهد داشت. اما اگر در این مقایسه خود را پائین تر از دیگران ببیند، احساس نامطلوبی داشته و میزان عزت نفس وی نیز کاهش می یابد.
این مطالعه این گونه نتیجه گیری کرد که افراد معمولی در جوامع امروزی خود را با کسانی همچون بازیگران سینما و مدلهای مُد مقایسه می کنند. این مقایسه در بیشتر اوقات احساس کم ارزشی به افراد بخشیده و در بسیاری از موارد آنها را به سمت لاغری و رژیم های سنگین کاهش وزن سوق می دهد.
مجلات مد و افزایش احتمال ابتلا به اختلالات تغذیه
بیشتر مطالعات انجام شده در مورد تاثیر مجلات مُد و تصویر ذهنی، بر روی رابطه رسانه ها و اختلالات تغذیه ای بوده است. در سال 1999 پژوهشی در ژورنال Archive of Pediatrics and Adolescent Medicine منتشر شد که نشان می داد دختران نوجوانی که دوست داشتند شبیه مدلهای باریک اندام مجلات و تلویزیون شوند، بیشتر مستعد اختلالات تغذیه¬ای بودند. این اختلالات تغذیه ای نه تنها تاثیر بسیار نامطلوبی بر روی سلامتی جسمی دارد، بلکه اثرات بلندمدت ناگواری بر روی سلامت روانی فرد خواهد داشت. اضطراب و افسردگی را باید از جمله عوارض منفی اختلالات تغذیه ای دانست.
کدام بدتر است: مجله یا تلویزیون؟
برخی پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که بین اثرات تماشای مدل های لاغر اندام در تلویزیون و مشاهده تصویر آنها در مجلات تفاوت وجود دارد.
برخی مطالعات نشان می دهد با اینکه تماشای مانکن ها و بازیگران لاغراندام در تلویزیون موجب افزایش نارضایتی زنان از بدن خود می شود، اما میزان اثرگذاری آن در سوق دادن آنها به سمت رفتارهای پر خطر تغذیه ای به مراتب کمتر از تاثیر مجلات مد است. در واقع نقش مجلات مد در افزایش اختلالات تغذیه ای به مراتب بیشتر از تلویزیون است.
برخی کارشناسان در تشریح دلیل این تفاوت به هدف مخاطب از تماشای تلویزیون و مطالعه مجله اشاره می کنند. افراد بیشتر از روی سرگرمی تلویزیون تماشا می کنند، ولی معمولاً مجله را منبعی جدی برای دریافت اطلاعات درباره رژیم های لاغری و آخرین رویدادها در حوزه مد می دانند.
چاره چیست؟
بسیاری بر این باورند که آموزش برای داشتن نگاهی منتقدانه به محتوای موجود در رسانه ها، بهترین راه برای کاهش اثرات نامطلوب است. آموزش آنچه «سواد رسانه ای» نامیده می شود به شهروندان جامعه و به ویژه به نوجوانان می تواند بسیار اثربخش باشد.
بسیاری از مردم نمی دانند که لبخند مدل های صنعت مد در بسیاری از اوقات تصنعی است، زیرا بسیاری از آنها از انبوهی از مشکلات روحی و حتی جسمی رنج می برند.
برای نمونه مطالعه انجام شده در انگلیس نشان می داد که نیمی از مدل های مصاحبه شونده به اختلالات تغذیه ای مبتلا بودند. به طور کلی آگاهی یافتن از پشت پرده این صنعت و در عین حال تلاش برای دستیابی به وزنی استاندارد و سلامت، بهترین رویکرد است که هر فرد می تواند در پیش گیرد.
در این میان والدین نوجوان نقش بسیار پررنگی دارند. نباید فراموش کرد که فرزندان از والدین خود تاثیرپذیری زیادی دارند. شاید نباید انتظار داشت فرزند خانواده ای که پدر و مادر در آن درباره ظاهر خود دچار وسواس هستند، از تصاویر غیر واقعی رسانه ها تاثیر نپذیرد!
