دوباره روز اورشوت[1] زمین فرا رسیده است، روز اورشوت زمین روزی است که در آن تقاضای بشر برای منابع طبیعی از توان زمین برای تجدید آن در یک سال پیشی می گیرد. سال گذشته، زمین در 20 آگوست به این نقطه رسید و امسال یک روز زودتر. به بیان دیگر ما بیش از توان تجدید منابع زمین، از آن استفاده می کنیم.
روز اورشوت زمین توسط دانشمندان Global Footprint Network محاسبه می شود که یک اتاق فکر مستقل در ایالات متحده، سوییس و بلژیک است. آن ها از دو دسته اطلاعات استفاده می کنند: ظرفیت زیستی حال حاضر زمین، یعنی مناطقی که زمین و آب برای تولید منابع تجدید پذیر و جذب گازهای گلخانه ای در دسترس هستند و وضعیت اکولوژیکی دنیا یعنی میزانی از زمین و آب که لازم است تا تقاضای بشر برای منابع طبیعی را رفع کند. البته این محاسبه تخمینی است ولی تصویری که به دست می دهد، غیر قابل انکار است. سیاره ما به وضوح نمی تواند منابع مورد نیاز انسان ها را تولید کند و تقاضای انسان هر روز در حال رشد است.
مقابله با این چالش نیازمند اقدام همگانی است. طی دهه گذشته بزرگترین شرکت هایی جهان مثل کوکاکولا و مارس به نهادهای دوستدار زمین پیوسته اند. آن ها دریافته اند که تخریب محیط زیست برای تجارت شان خطرناک است. این شرکت ها برای موفقیت به جامعه ای سالم، حسن نیت عمومی و مهم تر از همه به منابع قابل اعتماد نیاز دارند. بازیگران بخش خصوصی با پیوستن به این نهادها به دنبال تضمین آینده خود هستند.
همان طور که منافع شخصی همسان می تواند شرکت ها را به سمت تلاش برای پایداری محیط زیست سوق دهد، دغدغه های امنیت ملی نیز دولت ها را وادار می کند در همان جهت حرکت کنند. در داخل دولت آمریکا، روسای سازمان های اطلاعاتی، دفاعی و امور خارجه در پی ایجاد تهدیدهای نوظهور برای امنیت ملی، به منابع کمیاب توجه کرده اند.
در حال حاضر بحران کمبود منابع به خصوص کمبود آب شیرین، توان دولت ها را برای فراهم کردن غذا و انرژی به شهروندانشان تحت تاثیر قرار داده است. بسیاری از دولت ها در برآوردن نیازهای شهروندانشان در شهرهای بزرگ نیز ناتوان هستند و این مشکل در مرزها به شکل شدیدتری در رقابت کشورهای همسایه برای منابع کمیابی چون چوب، آب و انرژی مشاهده می شود.
آمریکا هم می تواند یک رویکرد فعال نسبت به بحران های در حال ظهور در پیش بگیرد و هم می تواند یک رویکرد واکنشی نسبت به آن ها داشته باشد. ایالات متحده می تواند از مدیریت هوشمند و حفاظت از منابع طبیعی در مقابل بحران حمایت کند. از سوی دیگر می تواند با بحران ها یا جنگ هایی که رخ داده اند، مقابله کند. رویکرد فعال ممکن است پیچیده به نظر برسد اما در حوزه بین المللی می توان نمونه آن را در کنوانسیون آب ملل متحد که در 17 آگوست لازم الاجرا شد، دانست. این کنوانسیون استانداردها و قوانین پایه ای برای همکاری میان استفاده کنندگان از آب های مرزی وضع می کند و اولین چارچوب بین المللی برای حمایت قانونی در مقابل تهدیدهای انسانی و زیست محیطی میان کشورهای دارنده منابع آب به شمار می رود.
هیچ یک از منابع طبیعی به اندازه آب شیرین برای انسان ارزشمند نیست. جدای از نیاز اولیه انسان به آب، آب امروزه در همه تولیدات صنعتی نقش بازی می کند. در حال حاضر 2 میلیارد نفر در 40 کشور جهان از کمبود آب رنج می برند و نتیجه غیرقابل اجتناب چنین وضعیتی، تعارض و منازعه است.
برای مثال، دلایل بی شماری برای جنگ داخلی در سوریه وجود دارد اما کمبود آب در اثر استفاده بیش از حد از رودخانه فرات که میان عراق، سوریه و ترکیه جریان دارد، فشار بیشتری به وضعیت پرتنش کنونی اضافه کرده است. سوریه یک مثال فوق العاده است اما هزاران مثال دیگر وجود دارد. نزاع میان کامبوج و لائوس بر سر رودخانه مکونگ و خسارت های اقتصادی ناشی از ساخت سد بر روی این رود، نمونه دیگری از این منازعات است. اما نه کامبوج و نه لائوس به کنوانسیون آب ملل متحد نپیوسته اند.
به همین دلیل، اگرچه همه می دانند که این کنوانسیون راه حل نهایی برای همه مسائل مربوط به آب نیست، اما باید تلاش کرد کشورهای بیشتری به آن بپیوندند. چرا که گامی بلند در جهت تضمین دسترسی عادلانه به منابع ارزشمند به شمار می رود. و می تواند مدلی برای سیاست های فعالانه ایالات متحده برای مهار منازعات آینده بر سر منابع کمیاب باشد.
گذشته از این ها، حتی اگر واشنگتن نگرانی چندانی درباره آب در منطقه مکونگ نداشته باشد، مناطق دیگری در جهان وجود دارد که در آن ها کمبود منابع می تواند صدمه فوری به منافع ایالات متحده وارد کند. یکی از روشن ترین نمونه ها، مساله تصرف زمین است که در آن شرکت های چندملیتی ثروتمند و دولت ها قرارداد اجاره زمین در مناطق دوردست امضا می کنند. همیشه این احتمال وجود دارد که چنین قراردادهایی به نقطه اختلاف برسند.
مثال دیگر هند است که یک اقتصاد در حال ظهور و متحد قدرتمند ایالات متحده محسوب می شود و با چین و پاکستان همسایه است. مهم ترین مساله زیست محیطی هند، کمبود آب است که بخشی از آن متاثر از تغییرات آب و هوایی است و بخش دیگری ناشی از سوء مدیریت آب در مصرف کشاورزی است. انتظار می رود هند در سال 2025 دچار کمبود آب و تا سال 2050 با بحران بی آبی مواجه شود. چنین وضعیتی باعث گسترش بحران و افزایش تنش می شود. همچنین ممکن است این کشور میزان مشارکت خود در منطقه کاهش دهد که این مساله پیامدهای قابل توجهی برای سیاست خارجی آمریکا در بر خواهد داشت.
و حتی در آمریکای شمالی، منطقه ریوگراند که ایالات متحده را از مکزیک جدا می کند، الزامات واقعی برای سیاست خارجی ایجاد می کند. اگرچه موافقت نامه های مرزی توانسته اند به خوبی تغییرات سریع دسترسی به آب های سطحی را مدیریت کنند، اما هیچ مکانیسمی برای مدیریت کاهش بی سابقه آب های زیرزمینی در نظر گرفته نشده است. در هر دو کشور، بهره وری کشاورزی و منابع آب در مناطق حاشیه ای در حال گسترش، با خطر جدی مواجه هستند.
به عبارت دیگر ایالات متحده نمی تواند رویکرد واکنشی نسبت به منابع کمیاب داشته باشد. همه کشورها به آب و دیگر منابع برای غذا، سلامت محیط زیست و امنیت سیاسی نیاز دارند. روز اورشوت زمین نه تنها یک یادآوری سالانه است که به ما نشان می دهد به کدام سمت حرکت می کنیم، بلکه فرصتی ایجاد می کند که گام های مثبتی بر خلاف روند برداریم. در حال حاضر بهترین اقدام واشنگتن این است که حفاظت از محیط زیست را به عنوان یک اصل اساسی سیاست خارجی مد نظر قرار دهد و رهبری حفاظت از محیط زیست را نیز در جهان به عهده بگیرد.
